Artykuł: Ofiary wojen 1918-20

Warto wiedzieć, że walki pod Olejowem w połowie czerwca 1919 roku zostały upamiętnione na lewym (zachodnim) pylonie przy Pomniku Chwały na lwowskim Cmentarzu Orląt. W trzeciej linijce od dołu znajdują się tam nazwy "Załoźce - Olejów". Polecamy to pamięci naszych Czytelników, gdyby znaleźli się kiedyś we Lwowie.

Zachodni pylon przy Pomniku Chwały na lwowskim Cmentarzu Orląt, stan z roku 2007

Cmentarz Orląt Pomnik Chwały - zachodni pylon

(kliknij żeby obejrzeć)
Zdjęcie pochodzi z internetowej galerii Cmentarz Łyczakowski i Cmentarz Orląt
i publikujemy je za uprzejmą zgodą Autorki, Pani Ewy Brzozowskiej.

O samych ofiarach tej bitwy (po polskiej stronie około stu zabitych i rannych - jak wspomina "Zarys historji wojennej 38-go Pułku Strzelców Lwowskich") jak dotąd znaleźliśmy jednak niewiele w dostępnych źródłach. Być może zabitych Polaków pochowano na cmentarzu wojskowym w Zborowie.

Nasza lista polskich ofiar walk na tym terenie powstała z lektury kilku dostępnych książek - w tym dwóch spisów poległych - i obejmuje nazwiska wszystkich poległych, pomordowanych, rannych i uwięzionych z okresu wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej, jakich tylko udało się odnaleźć. Zapewne z czasem ich liczba się jeszcze powiększy, gdy trafią się kolejne materiały. Bylibyśmy wdzięczni za każdą pomoc - choćby wskazanie książki, gdzie takie informacje mogą się jeszcze znajdować.

Oczywiście w większości są to tylko nazwiska polskich ofiar tych walk. Do innych źródeł nie mamy dostępu. Niewątpliwie w okolicach Olejowa w roku 1919 ginęli też ukraińscy żołnierze - być może w okolicy był jakiś ich cmentarz, lub pojedyncze mogiły. Nie mamy jednak o nich żadnej wiadomości.

(uaktualnione luty 2014)
nowe osoby oznaczono

Ofiary wojen 1918-1920
Polegli, pomordowani, ranni i uwięzieni.

OLEJÓW:
Polegli:

Drabik Karol, szeregowy 3 pułku piechoty legionów, poległ 1.VII.1919, Olejów. Nr 6860 na liście strat WP. Nie odnotowany w książce "W obronie Lwowa..." [LS]

Adamiak Ludwik, rolnik z Czahar Zbaraskich, żołnierz P.O.W. z okręgu tarnopolskiego, sekcja Czahary, zginął w bitwie pod Olejowem. [N]

Krzyżanowski Jan z Czahar Kretowieckich, żołnierz P.O.W. z okręgu tarnopolskiego, sekcja Czahary, zginął w bitwie pod Olejowem. [N]

Pomordowani:

Dajczak ("Halaburda") Jan, s. Wincentego i Katarzyny zd. Bil ur.1872 w Trościańcu Wielkim zamieszkały w Olejowie. Zmarł w 1920 r. po trzymiesięcznej chorobie skatowany wcześniej przez bolszewików w czasie wojny polsko-radzieckiej. Pełnił wtedy funkcję społecznego wójta w Olejowie. [informacje od rodziny]

Ranni:

Migdał Antoni, szeregowy, ochotnicza kompania poznańsko-lwowska, ranny 18 czerwca 1919 pod Olejowem [KP]

Mikołajczak Tomasz, szeregowy, ochotnicza kompania poznańsko-lwowska, ranny 18 czerwca 1919 pod Olejowem [KP]

Uwięzieni:

Dzierżanowski, pełniący obowiązki rządcy dóbr hr. Wodzickiego w Olejowie. Internowany przez Ukraińców na zamku złoczowskim. [OL]

BIAŁOKIERNICA:
Pomordowani:

Bil Józef, syn Marcina i Anny zd. Krzyżanowskiej, ur. 1889 w Trościańcu Wielkim, zamieszkały w Białokiernicy, mąż Zofii z domu Szychta. Zamordowany przez wojska ukraińskie 30 maja 1919 w Białokiernicy, pochowany 1 czerwca 1919 na cmentarzu rzymsko-katolickim w Olejowie. Nie odnotowany w książce "W obronie Lwowa..." [informacje własne administratorów strony "Olejów na Podolu"]

TROŚCIANIEC WIELKI:
Polegli:

Ralski Stanisław, szeregowy 4 pułku piechoty 14 kompanii, lat 20, zmarł z ran 21 czerwca 1919 w Trościańcu Wielkim koło Zborowa i tam pochowany. [OL]
Nr 32622 na liście strat WP. [LS]

Ziembikiewicz Władysław, starszy szeregowy 40. pułku strzelców, poległ 19.VII.1919, Trościaniec. Nr 46119 na liście strat WP. Nie odnotowany w książce "W obronie Lwowa..." [LS]

Żółtański Karol, plutonowy 39 pułku strzelców kompanii technicznej, droguerzysta ze Lwowa, poległ w Trościańcu Wielkim koło Zborowa dnia 27 czerwca 1919 i na miejscowym cmentarzu pochowany. [OL]
Nr 46710 na liście strat WP, z inną datą śmierci "poległ 1.VII.1919". [LS]

Pomordowani:

Półtorak Maciej, cywilny, lat 18, zamordowany przez Ukraińców w Załoźcach koło Zborowa w ostatnich dniach czerwca 1919 i w Trościańcu pochowany. [OL]

Zaginieni na wojnie i uznani za zmarłych:

Drozd Filip, syn Mikołaja, ur. 14 sierpnia 1899 w Trościańcu Wielkim, zaginął od 1919 r. jako żołnierz Wojska Polskiego na wojnie polsko-bolszewickiej. W roku 1936 wszczęto postępowanie sądowe o uznanie go za zmarłego. [Gazeta Lwowska z 17 marca 1937, Nr 61].

ZAŁOŹCE:
Polegli:

Sztejer Jan, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 15.VII.1920, Załoźce. Nr 39006 na liście strat WP. [LS]

Jak wspomina dawny mieszkaniec Załoziec, Piotr Baj ("Głosy Podolan" nr 40), na cmentarzu w Załoźcach Starych było pięć mogił żołnierzy z 1920, w tym jedna bezimienna. Jednym z pochowanych był zapewne w/w strzelec Jan Sztejer, nazwisk pozostałych nie znamy. "Na każdym z pięciu grobów stał krzyż wykuty z białokrynickiego kamienia, o kształcie Krzyża Virtuti Militari. Pośród nich stał duży obelisk z orłem i stosownym napisem. Na czterech nagrobnych krzyżach znajdowały się imiona i nazwiska poległych, oraz data urodzenia i zgonu. Tylko piąty krzyż naznaczony był literami N. N. (nieznany) i spięty był stalową klamrą." "Kamieniarz trzykrotnie krzyż ten wykuwał, a po zakończeniu pracy krzyż pękał, zawsze w tym samym miejscu. Komitet organizacyjny zadecydował w końcu, by kamieniarz spiął kamień stalową klamrą, i tak pozostawił na pamiątkę." Grobami opiekowali się strzelcy i harcerze, a w Święto Niepodległości 11 listopada polska społeczność z władzami miasteczka organizowała przy nich uroczyste apele. Jesienią 1939 roku krzyże zostały uszkodzone a obelisk przewrócony przez załozieckich komsomolców i w takim stanie pozostawały do 2000 roku, gdy oglądał je autor cytowanych wspomnień. [PB]

Pomordowani:

(wymieniony już przy Trościańcu Wielkim)
Półtorak Maciej, cywilny, lat 18, zamordowany przez Ukraińców w Załoźcach koło Zborowa w ostatnich dniach czerwca 1919 i w Trościańcu pochowany. [OL]

PEREPELNIKI:
Pomordowani:

Wolski Ludwik, komisarz ziemski, syn inżyniera i właściciel dóbr Perepelniki. Uwięziony przez Ukraińców w listopadzie 1918 r. na zamku złoczowskim, rozstrzelany 27 marca za satyryczny wiersz - pamflet na Ukrainę. [OL]
Ludwikowi Wolskiemu poświęciliśmy osobny artykuł na naszej stronie internetowej, zamieściliśmy też kilka jego wierszy.

MANAJÓW:
Polegli:

Cielinkiewicz Władysław, podporucznik 39 pułku strzelców 6 kompanii, prawnik ze Szczerca, lat 30, poległ w Manajowie koło Zborowa 21 czerwca 1919. Pochowany w Kruhowie. [OL]
Na liście strat WP pod numerem 4965 jako "Cielenkiewicz Władysław ppor. 39. p. strz." z tą samą datą śmierci, ale błędnie podaną nazwą miejscowości "Maciejów". Poprzednie źródło - ze względu na bardziej szczegółowe dane o poległym - wydaje się wiarygodniejsze. [LS]

Siwek Marcin, szeregowy 39 pułku strzelców 9 kompanii, zginął pod Manajowem koło Zborowa dnia 21 czerwca 1919. Pochowany w Piasecznej. [OL]
Nr 35223 na liście strat WP, z inną datą śmierci: "poległ 20.VI.1919, Manajów". [LS]

PODKAMIEŃ:
Polegli 1919:

Błaszczyk Feliks, szeregowy 19. pułku piechoty, poległ 27.VII.1919, Podkamień. Nr 2513 na liście strat WP. Nie odnotowany w książce "W obronie Lwowa..." [LS]

Markiewicz Henryk, szeregowy 19 pułku piechoty, poległ 3.VIII.1919, Podkamień. Nr 24198 na liście strat WP. [LS]
W książce "W obronie Lwowa..." wymieniono tylko samo jego imię i nazwisko, bez żadnych innych danych. [OL]

Pomordowani 1919:

Bajewicz, leśnik, aresztowany w Podkamieniu, zamordowany w czasie transportu do Złoczowa [ŚW]

Goździk, oficer Legionów, aresztowany w Podkamieniu, zamordowany w czasie transportu do Złoczowa [ŚW]

Jak pisze Aleksander Wiśniewski w swojej książce "Możemy wszystko przebaczyć, nie wolno nam niczego zapomnieć. Dzieje Podkamienia i okolic od maja 1943 do maja 1944":
"W czasie pobytu Siczowych Strilciw w Podkamieniu zostali aresztowani leśnik Bajewicz i oficer Legionów Godzik, który będąc ranny przebywał u rodziców. Najpierw przebywali oni w areszcie, a następnie podczas przewożenia do Złoczowa zostali zamordowani za rogatką, koło Hołodrygi przed Maleniskami." Mogiła Goździka znajdowała się na cmentarzu w Podkamieniu i przed wojną odbywały się przy niej uroczystości państwowe. Bardzo dziękujemy Krystianowi, administratorowi strony internetowej o Podkamieniu http://www.podkamien.pl za nadesłanie tych informacji.

Dyńkowski Józef, szeregowy 38 pułku piechoty 5 kompanii, lat 20, zamordowany przez Ukraińców w Podkamieniu 25 czerwca 1919. Pochowany w Opryłowcach. [OL]
Nr 7668 na liście strat WP. [LS]

Dziedzic Jan, szeregowy 38 pułku strzelców 5 kompanii, zamordowany przez Ukraińców 25 czerwca 1919 w Podkamieniu. [OL]
Nr 7572 na liście strat WP. [LS]

(Dwaj wyżej wymienieni żołnierze to prawdopodobnie jeńcy - lub ranni - z bitwy pod Olejowem. Ich pułk nie walczył w Podkamieniu: spod Olejowa wycofywali się na Złoczów, przez Iwaczów, a osłaniająca odwrót kompania poznańska przez Kruhów)

Polegli 1920:

Bajszczak Józef, strzelec 9. pułku strzelców granicznych, poległ 12.VIII.1920, Podkamień. Nr 799 na liście strat WP. [LS]

Birnbaum Michał, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 4.VIII.1920, Podkamień. Nr 2380 na liście strat WP. [LS]

Chmiel Walenty, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 3.VIII.1920, Podkamień. Nr 4388 na liście strat WP. [LS]

Filipowicz Franciszek, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 13.VIII.1920, Podkamień. Nr 8332 na liście strat WP. [LS]

Kamiński Kalistrat, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 3.VIII.1920, Podkamień. Nr 14846 na liście strat WP. [LS]

Koźlik Włodzimierz, kapral 44. pułku strzelców, poległ 17.VIII.1920, Podkamień. Nr 18780 na liście strat WP. [LS]

Lisów Mikołaj, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 3.VIII.1920, Podkamień. Nr 22058 na liście strat WP. [LS]

Palik Tomasz, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 3.VIII.1920, Podkamień. Nr 29039 na liście strat WP. [LS]

Usow Jan, strzelec 44. pułku strzelców, poległ 3.VIII.1920, Podkamień. Nr 41561 na liście strat WP. [LS]

Wykorzystane źródła:

[LS] "Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920." Warszawa 1934, wyd. Wojskowe Biuro Historyczne

[OL] "W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów. Polegli od 1-go listopada 1918 do 30-go czerwca 1919 r." Praca zbiorowa, Lwów 1926, nakładem Straży Mogił Polskich Bohaterów.

[KP] Dr. Andrzej Wojtkowski "Ochotnicza kompanja poznańsko-lwowska w walkach o Małopolskę Wschodnią" - w: "Szkice i fragmenty z powstania wielkopolskiego 1918/19" pod redakcją Zygmunta Wieliczki. Poznań 1933, wyd. Towarzystwo Badań nad historją Powstania Wielkopolskiego 1918/19 w Poznaniu

[N] pismo "Niepodległość", rocznik 1931 [fragmenty odnalezione przez Google Books, całość źródła - z kompletnymi danymi - niestety jeszcze niedostępna]

[PB] Piotr Baj: "Mogiły polskie z 1920 roku w Załoźcach Starych" - w: "Głosy Podolan" nr 40 [2000 r.]

[ŚW] Czesław Adam Świętojański i Aleksander Maria Wiśniewski: "Możemy wszystko przebaczyć, nie wolno nam niczego zapomnieć. Dzieje Podkamienia i okolic od maja 1943 do maja 1944." Wołów, 1994

DODATEK:
ŻOŁNIERZE UKRAIŃSCY 1918-1919.
Zaginieni na wojnie i uznani za zmarłych:

Hołota Filip, ur. w r. 1891 w Kudynowcach, zamieszkały w Białokiernicy, wstąpił w roku 1919 do wojska ukraińskiego. W lecie 1919 z tym wojskiem przeszedł za Zbrucz, gdzie wedle opowiadania kolegów dostał się do szpitala w Winnicy, a następnie do szpitala w Żmerynce, jako chory na tyfus i tam w grudniu 1919 podobno zmarł. W roku 1921 na wniosek żony, Anny Hołota z domu Hajduk, wszczęto postępowanie sądowe o uznanie go za zmarłego. [Gazeta Lwowska z 26 kwietnia 1921, Nr 111].

Kozak Iwan, syn Pantalejmona, ur. w r. 1887 w Manajowie, zaginął od 1918 r. jako żołnierz ukraiński. W roku 1930 wszczęto postępowanie sądowe o uznanie go za zmarłego. [Gazeta Lwowska z 31 lipca 1930, Nr 174].

Pytlar Julian, syn Andrzeja, urodzony dnia 2 lipca 1880 w Załoźcach, zaginął od roku 1919 jako szeregowiec wojsk ukraińskich w czasie walk polsko-ukraińskich. W roku 1936 wszczęto postępowanie sądowe o uznanie go za zmarłego. [Gazeta Lwowska z 24 listopada 1936, Nr 271].

Wowk Wasyl, syn Bazylego, ur. 1 lutego 1900 w Perepelnikach, zaginął od 1919 r., zabrany przez wojska ukraińskie w czasie cofania się za Zbrucz. W roku 1929 wszczęto postępowanie sądowe o uznanie go za zmarłego. [Gazeta Lwowska z 24 kwietnia 1929, Nr 95].