OPIS WSI
[źródło: "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", praca zbiorowa, tom VI. Warszawa 1885, nakładem Władysława Walewskiego.]
Manajów, wieś, powiat złoczowski, o 30 kilometrów na wschód od Złoczowa, o 15 kilometrów na północny wschód od sądu powiatowego i stacji kolei żelaznej w Zborowie, a o 7 kilometrów na północ od urzędu pocztowego i parafii rzymsko-katolickiej w Olejowie.
Południową stroną obszaru płynie od Harbuzowa jedno z zachodnich ramion (właściwie dopływów) Seretu, zwane tu Wydrówką (od połowu wyder); do tego potoku wlewa się płynący od zachodu z folwarku Tworymirki mały przytok. (Ramię powyższe wypływa w Nuszczu p. n. Seret, w stawie raryskim (Ratyszcze powiat brodzki), łączy się ono z głównym Seretem). Okolica górzysta, położenie wysokie; zabudowania wiejskie leżą w dolinie potoku (339 metrów), grunta orne na wzgórzach, wznoszących się od 352-382 metrów nad poziomem morza; w stronie zachodniej ciągną się lasy; grunt przeważnie gliniasty i piaszczysty.
Wioskę zamieszkuje 958 mieszkańców, a to: religii rzymsko-katolickiej 133, grecko-katolickiej 754, izraelitów 71; języka polskiego używa 204, ruskiego 754, umie czytać 66. Głównem zatrudnieniem mieszkańców jest gospodarstwo rolne prowadzone w płodozmianie dwupolowym; z płodów uprawiają najwięcej kartofli, które się dobrze udają, obszary dworskie uprawiają na małych przestrzeniach chmiel; pszczelnictwem zajmuje się kilku gospodarzy i obszar dworski; sadów nie ma. Z przemysłu domowego podnieść należy wyplatane przez włościan w porze zimowej z sitowia udatne koszyki, torby i rogóżki.
Obszar całej wsi wedle ostatnich pomiarów katastralnych wynosi 1591 hektarów, rozdzielonych na 1904 parcel; z tej przestrzeni posiada gmina 367 hektarów roli, 116 łąk i ogrodów, 297 pastwisk i 1 hektar lasu; obszary dworskie posiadają 328 roli, 106 łąk i ogrodów, 21 pastwisk i 516 hektarów lasu. Czysty dochód z gruntów na rok 1884 obliczony wynosi w gminie 1883 reńskie 74 krajcary, na obszarze dworskim 2453 reńskie 91 krajcarów, a od tego podatek bezpośredni (bez dodatków) od gminy 386 reńskich, od dworów 530 złotych reńskich 15 krajcarów. Obszerne łąki i pastwiska sprzyjają hodowli bydła, której też włościanie przeważnie się oddają.
Szkoła filialna od roku 1859. Właściciel Kazimierz hr. Wodzicki. Parafia grecko-katolicka w miejscu, dekanat załosiecki, archidyecezya lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła filialna.
W roku 1595 Andrzej, kasztelan nakielski, starosta wrocławski, Piotr podkomorzy ziemi poznańskiej i Jan Czarnkowscy z Czarnkowa, bracia, zapisują na wsi Manajowie Sianisławowi z Czepowa w sieradzkiem i Sabinie z Studzienic, małżonkom, 1500 złotych polskich (ob. Archiwum Bernardynów we Lwowie, C. t. 350 str. 512). W roku 1596 ciż sami Czarnkowscy zastawiają wieś Manajów małżonkom Czepowskim (ib. C. t. 350, str. 665).
W obrębie Manajowa jest kilka mogił, także niwa pod nazwą "Mogiły" dziś całkiem zaorana. Tu wydobywano rozmaite przedmioty krzemienne, czerepy, guzy srebrne i pieniądze polskie. W lesie tutejszym jest także kilka dobrze zachowanych mogił, czyli kurhanów.
Lu. Dz.
[Ludwik Dziedzicki]
***
W roku 1846 w Manajowie dwóch rusińskich włościan ujęło i wydało Austriakom polskiego emisariusza i jednego z organizatorów nieudanego powstania w Galicji, Teofila Wiśniowskiego.
[źródło: "Polnische Revolutionen. Erinnerungen aus Galizien." Autor nie podany. Praga 1863, F. A. Credner K. K. Hof-Buch- und Kunsthändler.] Tłumaczenie z jęz. niemieckiego Remigiusz Paduch.
"Jak się okazało, Teofil Wiśniowski ukrywał się w okręgu złoczowskim aż do 3 marca 1846 roku. Tego dnia został jednak wykryty przez chłopów w Manajowie.
Włościanin Iwan Budnik znalazł w swojej pasiece nieznajomego, który wydał mu się podejrzany i którego zatrzymał razem ze swoim przywołanym na pomoc krewniakiem Atanasem. Nieznajomy zaś nie próbował uwolnić się siłą, tylko przez ujmujące przemowy i obietnice sporych pieniędzy, jednak obaj rusińscy chłopi nie chcieli się zgodzić na to, żeby go wypuścić. Gdy szykowali się by go odprowadzić, nieznajomy przedstawił się jako zbiegły z Rosji rusiński duchowny, który musiał uchodzić przed tamtejszymi prześladowaniami Unitów, lecz obaj chłopi pozostali wierni swojemu postanowieniu i odprowadzili go do starostwa powiatowego w Złoczowie. Tutaj aresztowany przedstawił się także jako zbiegły z Wołynia katolicki duchowny nazwiskiem Benedykt Lewiński, wzbudziło jednak podejrzenie, że próbował wywierać wpływ na włościan, więc naczelnik powiatu
(oryg. "Kreishauptmann" - R.P.) zameldował do Lwowa, że sądzi, iż ma swoich rękach znanego emisariusza Teofila Wiśniewskiego. Natychmiast został wysłany ze Lwowa komisarz policji, który rozpoznał Wiśniowskiego, potwierdził jego tożsamość przez świadków i przekazał tegoż pod eskortą do lwowskiego Sądu Kryminalnego."
Teofil Wiśniowski
1806-1847
(informacje i portret z Wikipedii)
uczestnik Powstania Listopadowego, organizator konspiracji powstańczej w Galicji, w roku 1846 dowódca oddziału walczącego z Austriakami pod Narajowem. Aresztowany, skazany na śmierć i w 1847 roku powieszony na wzgórzu pod Lwowem, zwanym odtąd Górą Stracenia.
***
[źródło: Józef Białynia Chodecki: "Cmentarzyska i groby naszych bohaterów z lat 1794 - 1864 na terenie wschodniej Małopolski". 1928, nakładem Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów we Lwowie].
Na cmentarzu w Manajowie byli pochowani dwaj uczestnicy Powstania Styczniowego:
Józef Bem (daleki krewny swego słynnego imiennika) i
Klemens Nałęcz Bobrowski
***
Najstarsze zachowane zapisy nazwy Manajowa to "
Manayow" z 1532 roku (dokument potwierdzający sprzedaż miasta Złoczowa wraz z 21 wsiami kasztelanowi poznańskiemu Andrzejowi Górce przez Stanisława Sienieńskiego) i "
de villa Manaiow" w nieznanym bliżej dokumencie z 1649 roku (cytowanym w książce Edwarda Klisiewicza "Nazwy miejscowe Tarnopolszczyzny", Kraków 2001)
***
HISTORIA WSI
Manajów, podobnie jak Olejów, wchodził w skład tzw. "klucza złoczowskiego, więc z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że miał podobne losy i tych samych właścicieli majątku szlacheckiego, przynajmniej do czasów Sobieskich:
? - 1532 rodzina Sienieńskich.
1532 - 15?? rodzina Górków.
15?? - 1598 rodzina Czarnkowskich.
1598 - 1740 rodzina Sobieskich, przez pięć pokoleń.
O dalszych posiadaczach wsi między rokiem 1740 a 1827 na razie nic nie wiemy.
Właściciele majątku ziemskiego Manajów
(spisani ze schematyzmów galicyjskich i starych skorowidzów)
1827-1841 Tekla Kłodnicka, obok 2 cząstkowych właścicieli
1844-1848 Józef Bem, obok 2 cząstkowych właścicieli
1850-1856 Olimpia Kruszelnicka, obok 2 cząstkowych właścicieli
1868 Józef Bem, Jan Garwoliński, Klemens Bobrowski, Konstanty Treter i Olimpia Kruszelnicka
1890 Kazimierz hr. Wodzicki, Zygmunt Duczyński, Franciszka Bobrowska, Władysław Bem i Olimpia Hołowkiewicz
1897 Józef Szidmann, Spadkobiercy Fr. Bobrowskiego, Władysław Bem i Olimpia Hołowkiewicz
1904 Stanisław Goździewski
1905 Laura Seidmann Laura i 3 wspólników, Mojżesz Pasternak, Stanisław Goździewski, Helena Zielińska
1909 Stanisław Gwoździewski
Ze starych ksiąg kościelnych.
7 maja 1861 zmarła Karolina Kruszelnicka, z domu Siemiganowska, wdowa po Tadeuszu Kruszelnickim, w księdze zgonów zapisana jako dziedziczka Manajowa. Miała 75 lat, więc urodziła się ok. 1786 r.
***
MANAJÓW W 1939 ROKU
[źródło: Antoni Worobiec "Zborów i Ziemia Zborowska". Zielona Góra 2004, nakładem Koła Tarnopolan Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego w Żarach]
W zestawieniu grup etnicznych powiatu zborowskiego, sporządzonym dla Niemców na początku II wojny światowej przez ukraińskiego geografa i demografa prof. Włodzimierza Kubyjowicza, liczba mieszkańców Manajowa według stanu na 1 stycznia 1939 roku wynosiła razem 1410 osób, w tym 1240 Ukraińców wyznania greckiego, 5 Żydów, ani jednego "miejscowego Polaka", 50 "polskich kolonistów" i 115 "Ukraińców wyznania łacińskiego".
***
ZALUDNIENIE MANAJOWA:
1832 -
(dane gr.-kat.) wśród mieszkańców było 386 grekokatolików
1857 - 716 osób
1857 -
(dane gr.-kat.) wśród mieszkańców było 569 grekokatolików
1870 - 807 osób
1885 - 958 osób (w tym 133 wyznania rz.-kat., 754 gr.-kat., 71 mojż.)
1890 - 912 osób
1904 - 1223 osoby
1905 -
(dane rzym.-kat.) wśród mieszkańców było 156 wyznania rzym.-kat.
1910 -
(dane gr.-kat.) wśród mieszkańców było 1301 grekokatolików, 106 łacinników, 4 protestantów i 81 Żydów.
1921 - 1102 osoby, 516 mężczyzn i 586 kobiet (według wyznania: 149 wyznania rz.-kat., 942 gr.-kat., 2 innego chrzesc., 9 mojżeszowego; według podanej narodowości:
- dane mocno niewiarygodne - 317 Polaków, 775 Rusinów, 9 Żydów i 1 "inny")
1939 - 1410 osób (1240 Ukraińców, 5 Żydów, 50 "polskich kolonistów" i 115 "Ukraińców wyznania łacińskiego")