dnd, d&d dungeons and dragons
 
Olejów na Podolu
 
isa, dnd.rpg.info.plwotc, ogl

dnd, d&d dungeons and dragons
 
Strona główna ˇ Artykuły ˇ Galeria zdjęć ˇ Forum strony Olejów ˇ Szukaj na stronie Olejów ˇ Multimedia
 
isa, dnd.rpg.info.pl

dnd, d&d dungeons and dragons
 
Nawigacja
Strona główna
  Strona główna
  Mapa serwisu

Olejów na Podolu
  Artykuły wg kategorii
  Wszystkie artykuły
  Galeria zdjęć
  Pokaz slajdów
  Panoramy Olejowa 1
  Panoramy Olejowa 2
  Panoramy inne
  Stare mapy
  Stare pocztówki Olejów
  Stare pocztówki Załoźce
  Stare pocztówki inne
  Stare stemple 1
  Stare stemple 2
  Multimedia
  Słownik gwary kresowej
  Uzupełnienia do słownika
  Praktyczne porady1
  Praktyczne porady2
  Archiwum newsów
  English
  Français

Spisy mieszkańców
  Olejów
  Trościaniec Wielki
  Bzowica
  Białokiernica
  Ratyszcze
  Reniów
  Ze starych ksiąg

Literatura
  Książki papierowe
  Książki z internetu
  Czasopisma z internetu

Szukaj
  Szukaj na stronie Olejów

Forum
  Forum strony Olejów

Linki
  Strony o Kresach
  Inne przydatne miejsca
  Biblioteki cyfrowe
  Varia
  Nowe odkrycia z internetu

Poszukujemy
  Książki

Kontakt
  Kontakt z autorami strony

 
isa, dnd.rpg.info.plwotc, ogl

dnd, d&d dungeons and dragons
 
Olejów na Podolu
Aktualnie na stronie:
Artykułów:1281
Zdjęć w galerii:1876

Artykuły z naszej strony
były czytane
6062298 razy!
 
isa, dnd.rpg.info.plwotc, ogl

dnd, d&d dungeons and dragons
 
[źródło: "Kalendarz Ziem Wschodnich na rok 1926". Warszawa 1935. Wydawnictwo Zarządu Głównego Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich]. Zachowano oryginalną pisownię.

Prof. Bronisław Górski

ZARYS KULTURY I SZTUKI LUDOWEJ.


Kresowe położenie województwa tarnopolskiego, opierającego się od Wschodu i południa o dwie obce granice, nie pozostało bez wpływu na ukształtowanie się tak typu i rasy, jakoteż kultury i sztuki ludu ten teren zamieszkującego.

Obce elementy rasowe i kulturalne przesuwające się przez ten teren na przestrzeni długich wieków już od czasów najdawniejszych zaczynając, potworzyły różne nawarstwienia które komplikowały obraz stosunków etnicznych, antropologicznych i kulturalnych w tej połaci kraju. Ustalony z biegiem czasu skład tych stosunków wyodrębnia obecnie trzy grupy etniczne, z których Opolanie występują w części zachodniej, Wołyniacy w części północnej, Podolanie w części środkowo-wschodniej. Z kilku elementów rasowych zaznacza się w powiatach północnych przeważnie typ nordyczny, w powiatach środkowych typ prasłowiański, w południowych śródziemnomorski. Pod względem wzrostu przeważają wysocy w części południowej, średnio-wysocy w części wschodnio-północnej, niscy w części środkowo-zachodniej.

Lud naogół pracowity, wytrwały, powolny i spokojny, gorąco przywiązany do ojcowizny, zajmuje się głównie rolnictwem, które jest najważniejszem źródłem jego utrzymania i dochodu. Ten charakter rolniczy zaznacza się bardzo wybitnie w całym obrazie jego kultury materjalnej, duchowej i wytwórczości artystycznej.

Budownictwo dzieli się. na trzy typy pod względem materjału budulcowego: w powiatach północnych budują z drzewa (na węgieł), w powiatach południowych i w okolicy kamieniołomów (Trembowla, Baworów) budują z kamienia, w powiatach środkowych i wschodnich używają gliny, zmieszanej ze słomą i utłuczonej w kostki; zaprawa gliny ze słomą i lepienie ścian nazywa się "tłoka" i odbywa się gromadnie. Dachy są wysokie, czterospadowe, kryte snopkami słomy, które na bocznych krawędziach dachu układają w schodki. Grzebiet dachu naciska się kozłami drewnianemi. Obecnie coraz częściej budynki kryje się blachą, rzadziej dachówką, która wymaga silnego wiązania dachowego. Ściany bielone są wapnem i zdobione wzdłuż poddasza kolorowemi krzyżykami, kwiatkami, koralikami; w niektórych okolicach powiatu trembowelskiego zachował się jeszcze zwyczaj malowania zewnątrz ścian bukietów kwiatowych na znak, że w tej chacie mieszka dziewczyna na wydaniu.

Chata dzieli się zwyczajnie na środkową sień, dwie izby po obu stronach o trzech oknach i komory o małem okienku. Jest to wyższy typ chaty rolniczej, powstały z dawnej jednoizbowej, która z biegiem czasu została rozszerzona dla pomieszczenia liczniejszej czeladzi i produktów spożywczych. Ten wyższy typ zagrody rolniczej zaznacza się również w rozkładzie poszczególnych budynków rozplanowanych w tym porządku, że chata mieszkalna jest zwrócona bokiem do ulicy, nawprost chaty znajduje się stodoła, w głębi zaś pomiędzy oboma budynkami jest stajnia, zamykająca obszerne podwórze. Na podwórzu studnia żórawiowa lub korbowa zajmuje miejsce obok bramy. W tyle chaty ogród jarzynowy lub sad, za stajnią obora, Całą zagrodę otacza płot pleciony z prętów, czasem (w okolicach kamieniołomów) mur kamienny. Często powtarza się drugi typ zagrody, w którym chata zajmuje miejsce środkowe w głębi podwórza frontem do ulicy zwrócona, zaś stodoła i stajnia po obu stronach bokami ustawione zamykają podwórze. Bramy (wrota) posiadają niekiedy poddasza. Ten typ spotyka się często w powiatach południowych, gdzie prócz budynków wyżej wymienionych występuje jeszcze "kowznica", wysoko pleciona z prętów, nakryta daszkiem, służąca do przechowywania kukurydzy; są to zanikające już resztki dawnego budownictwa koszowego.

Z dawnego budownictwa drewnianego zachowały się na tym terenie w niektórych okolicach piękne i stylowe kościółki, cerkiewki i kapliczki przydrożne, należące już dziś do zabytków. Ciekawe są szczególnie cerkiewki z tego względu, że tak w rozplanowaniu poziomem jakoteż w układzie kopuł, dachu brogowego i motywach zdobniczych, są przepełnione nawskroś wpływami gotyckiemi, renesansowemi i barokowemi, a trójdziałowe założenie budowy, kształt i zdobienie wykazują bezsprzecznie cechy kultury łacińskiej.

Narzędzia rolnicze dawniej sporządzane na miejscu z drzewa, ustępują miejsca fabrycznym żelaznym, ale i dziś jeszcze nierzadko spotkać można w gospodarstwach ręczne rzezaki sporządzone z starej kosy, brony o drewnianych kółkach, łopaty drewniane, blachą okute do kopania ziemi przystosowane - nawet pługi dawnego typu całkowicie z drzewa wykonane, o lemieszu okutym blachą. Narzędzia i sprzęty gospodarstwa domowego jak stępy nośne i ręczne, żarna, mędlice i inne są z reguły wyrobu miejscowego. Charakterystyczne są również drewniane zamki do drzwi, o kluczach również z drzewa.

Z zajęć ubocznych, mieszkańcy szeroko uprawiają tkactwo konopne, lniane, wełniane, a przeróbka tych surowców nietylko zaspakaja potrzeby domowe - ale drogą sprzedaży przynosi pewne dochody. Wyrabia się: werety, kilimy, skatery, zapaski, ręczniki, poszwy, bieliznę i odzież.

Kilimkarstwo rozwija się w powiecie zbaraskim i zborowskim, tkactwo odzieżowe w powiecie borszczowskim, zaleszczyckim, czortkowskirn, i zbaraskim, werety kolorowe w powiecie buczackim i zaleszczyckim, płótno bielone w powiecie tarnopolskim.

Do przędzenia nici są używane kołowrotki przeważnie typu pionowego na trójnóżku; przędzie się powszechnie niemal w każdej chacie.

Garncarstwo kwitnie na całym terenie z wyjątkiem borszczowskiego; wyroby garncarskie powiatu skałackiego (Touste) i kopyczynieckiego odznaczają się bogatą ornamentyką, budzanowskie i mikulinieckie wyróżniają się doskonałą gliną dobrze wypaloną, Szpikłosy dostarczają naczyń bez polewy, ciemno wypalanych. Wśród tych wyrobów, charakterystyczne są dwojaczki podolskie.

Ciesielstwo, kołodziejstwo, bednarstwo, kowalstwo i stolarstwo dostarcza sprzętu gospodarskiego i domowego zaspakajając zapotrzebowanie każdego powiatu. Koszykarstwo wiklinowe i rogożowe rozwija się powiecie(*) [ryby łowi się] powszechnie w okolicach nadrzecznych przy pomocy wędek, sieci, więcierzy, włoku i samołówek dennych sporządzonych z wikliny, obciążonych kamieniem.

Przemysł domowy sukienniczy, dostarczający wełnianego sukna na odzież, kiedyś szeroko rozwinięty, dziś podupadł i ogranicza się zaledwie do niektórych miejscowości, np. w powiecie tarnopolskim (w Bucniowie) wyrabiają jeszcze samodziałowe opończe, kaftany, spódnice i zapaski wełniane. Natomiast wyrób płótna konopnego i lnianego jest powszechny i dostarcza doskonałego materjału nietylko na odzież, bieliznę i pościel - ale i na zbyt rynkowy. - Naogół odzież samodziałowa domowego wyrobu i dawnego kroju zanika szczególnie w okolicy środowisk miejskich, jednakowoż jeszcze w wielu miejscowościach i powiatach wschodnich i południowych dawne stroje są, noszone masowo, Zachowały się one najlepiej w powiecie borszczowskim, zaleszczyckim i skałackim, gdzie są szczególnie ładne i ciekawe pod względem kroju, haftów i koloru. Forma i krój są starannie utrzymane na całym terenie, a wyróżnia się w poszczególnych miejscowościach jedynie większą skalę wzorzystości, kolorów i ornamentyki. Naogół w powiatach wschodnich i północnych przeważa kolor czarny, w południowych i środkowych kolor czerwony.

Najbogatszą częścią stroju kobiecego jest koszula długa po kostki o rękawach - spiętych na końcu manszecikiem zapinanym na guzik. Rękawy są bardzo pracowicie i bogato haftowane, jak również obszywki kołnierzyka, "pazuchów" i manszetów. Spódnice są tkane z wełny, niezszywane do owijania wokoło bioder, z boku podpięte w klin. Do przepasywania w pasie służy krajka, również tkana z wełny, wzorzysta; krajki są w kolorach jasnych silnie skontrastowanych, spódnice "horbotki" są w kolorze czarnym, ciemnobrunatnym lub czerwonym o delikatnych podziałach, wzdłuż brzegu. Mężatki noszą na głowie "peremytki" w kształcie zawoju, a kobiety starsze czepce białe; w okolicach nad Zbruczem mężatki noszą zasłony z białych chustek, które zakrywają dolną część twarzy po nos.

Strój męski składa się z koszuli długiej do kolan - o wąskim kołnierzyku i rękawach szeroko otwartych, zakończonych mereżką; spodnie z białego płótna, długie po kostki są starannie ufałdowane i zaprasowane jak harmonijka od dołu do wysokości kolan. Zimą i latem są w użyciu kożuszki baranie, biało wyprawione o rękawach długich po łokieć. Wyszywki są w kolorze czerwonym, zielonym i czarnym. W powiecie skałackim, zbaraskim i kopyczynieckim noszą "opończe" wełniane w kolorze brunatnym z kapturami na głowę, kolorowe obszywane. W powiecie kopyczynieckim zbaraskim i trembowelskim noszone są kaftany, ufałdowane w tyle w "zbirky"; podobne kaftany "porky" o kołnierzykach i manszetach suto haftowanych noszą w tych powiatach również i kobiety. W lecie są używane kapelusze słomiane, w zimie czapki baranie. Kapelusze w powiecie borszczowskim bywają często zdobione piórkami ptactwa domowego, koralikami i wstążkami; w okolicy Bucząca są noszone zgrabne czapki wełniane o płaskich denkach, kolorowo obszywanych.

Wybitnie rolniczy charakter kultury materialnej ludu zamieszkującego teren wojew. tarnopolskiego zaznacza się również silnie i w jego kulturze duchowej, społecznej, zwyczajach, obrzędach i legendach. Wierzą, że gospodarstwo pozostaje pod wpływem złych i dobrych duchów, które należy sobie pozyskać lub odpędzić rozmaitemi praktykami i zaklęciami. Zioła, wianuszki, rośliny i kwiaty święcone odgrywają w życiu ludu poważną role. W okresie Zielonych Świąt zdobią zielenią i tatarakiem mieszkania, drzwi i okna. W czasie budowy nowej chaty na szczycie wiązania dachowego umieszczają bukiet zieleni i kwiatów zdobny kolorowemi wstążkami na znak, że budowa dobiega końca; wówczas gospodarz zaprasza robotników na poczęstunek.

Różne zwyczaje i obrzędy są praktykowane od samych narodzin dziecka przez całe życie ludzkie i po śmierci, jednak z braku miejsca nie sposób opisać różnych ich rodzajów, zwłaszcza obrzędów weselnych i świątecznych.

Legendy ludowe na terenie województwa tarnopolskiego są osnute na tle dawnych walk, zamków obronnych, mogił i kurhanów tak licznie spotykanych w tej kresowej połaci kraju.

Zdobnictwo i sztuka ludowa na całym terenie województwa przejawia się wybitnie w wielu dziedzinach pracy i wytwórczości, wykazując wiele poczucia piękna, ładu i harmonji. - Uwydatnia się ono już w ogólnym widoku samej wioski podolskiej, która rozbudowana planowo, systemem łańcuchowym lub rzędowym, białością chat o wysokich dachach słomianych, schodkowo strzyżonych, na tle zielonych stoków jaru podolskiego, w otoczeniu kwiecistych sadów i ogrodów, przedstawia dla oka widok mile pociągający. To samo poczucie piękna, ładu i czystości widzi się w urządzeniu wnętrza izby mieszkalnej. Ściany u góry wzdłuż powały są zawieszone szeregiem obrazów świętych, ozdobionych sztucznemi kwiatami. W naczelnym kącie izby umieszczają ołtarzyk domowy, ustrojony wianuszkami i kwieciem. Wzdłuż ścian stoją szerokie ławy, przy nich skrzynia malowana, służąca za stół i do przechowywania odzieży świątecznej. Miejsce w ciemnym kącie izby zajmuje łóżko okryte weretą wzorzyście tkaną w kolorowe pasy. Na łóżku widzi się poduszki w pasiastych poszwach wysoko spiętrzone i starannie zaokrąglone. Na żerdziach, przytwierdzonych do powały nad łóżkiem zawieszają ręczniki, werety i skatery, których ilość świadczy o zamożności gospodyni.

Piec zdobią malowankami, czasem (w powiecie borszczowskim) wycinankami. Kąt izby przy drzwiach zajmują półki drewniane, wypełnione miskami i garnkami. Zdobne pająki wiązane ze słomy i ptaszki robione ze skorupy jaj i papierków kolorowych zdobią powałę, ściany i okna.

Wiele zmysłu artystycznego wykazują hafty, pełne pomysłowej ornamentyki i barw doskonale sharmonizowanych. Haftują niezwykle pracowicie koszule, peremytki, kołnierzyki, a roboty mereżkowe zdobią czepce kobiece, zapaski i koszule męskie. W całem zdobnictwie hafciarskiem, tkackiem i kilimowem przeważa ornament geometryczny, a dominującemi kolorami są: czarny, ciemno czerwony, żółty i zielony. Werety konopne i półwełniane tkają w pasy o szerokiej skali barw, czasem (Koropiec, Torskie) we wzory kraciaste w dwu naturalnych kolorach wełny białej i brunatnej.

Największa rozmaitość motywów zdobniczych występuje na pisankach wielkanocnych, które są znane na terenie wszystkich powiatów województwa. Pisankami zdobią okna, półki i obrazy, wierząc, że posiadają tajemną moc odpędzania złego.

Rzeźba w drzewie występuje w kilku powiatach. W trembowelskim rzeźbią kapliczki i ołtarzyki domowe z figurkami świętych (Matka Boska, Męka Chrystusa, B. Narodzenie, Zmartwychwstanie), skrzynki zegarowe, figurki ptactwa domowego i zwierząt, z Kolędzian pochodzi rzeźba wypukła i płaska figur świętych i krucyfiksów, powiat brodzki dostarcza rzeźby figuralnej większych rozmiarów. Są to rzeźbiarze domorośli, pracujący ubocznie w okresie zimy. Prace swoje sprzedają na odpustach i jarmarkach dorocznych. Liczne figury świętych, kapliczki i krzyże z Męką Pańską często spotykane przy drogach i na rozstajach, nieraz bardzo udatne i stylowe są wyrobu miejscowego. Umajone zielem i kwiatami na tle pól, łąk i jarów podolskich, dziwnie pięknie harmonizują z krajobrazem tej kresowej zieleni mogił, krzyży i zamków obronnych.

Przypisy:
(*) w oryginalnym źródle błąd zecerski: z tekstu "wypadła" jedna linijka.

 
isa, dnd.rpg.info.plwotc, ogl

dnd, d&d dungeons and dragons
 
Komentarze
Brak komentarzy.
 
isa, dnd.rpg.info.plwotc, ogl

dnd, d&d dungeons and dragons
 
Dodaj komentarz
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
 
isa, dnd.rpg.info.plwotc, ogl


Copyright © Kazimierz Dajczak & Remigiusz Paduch; 2007-2020