Z akt sądu załozieckiego - zabójstwo krawca w Załoźcach, 1691
Dodane przez Remek dnia Kwietnia 20 2015 03:45:24
Bardzo ciekawym - i unikalnym - materiałem historycznym są zachowane do dziś akta załozieckiego sądu z końca XVII wieku. Oryginały były przechowywane przed wojną w lwowskich zbiorach Ossolineum, obecnie w zbiorach ukraińskiej Biblioteki im. Stefanyka we Lwowie. Zasób liczy 80 stron rękopisu. Jest tam wiele ciekawych rzeczy - oprócz typowych spraw kryminalnych czy cywilnych, także testamenty czy umowy o sprzedaż gruntu. To wszystko zapisywano wtedy do ksiąg sądowych. No i oczywiście mnóstwo nazwisk. W tym rodów, które mieszkały w Załoźcach jeszcze w I połowie XX wieku. Dla potomków zapewne wieka gratka i dowód na kilkusetletnie zamieszkiwanie ich przodków w Załoźcach i okolicy.
Niestety, większość z tych materiałów jest nieczytelna. Pierwsze lata w większej części, a kolejne w mniejszych fragmentach, co utrudnia (lub wręcz uniemożliwia) przepisywanie. Nie mamy dostępu do oryginałów, a skany są złej jakości - niekolorowe. Wyblakły atrament i różne plamy zlewające się z tekstem bardzo utrudniają lekturę. Na kolorowych skanach wszystko jest dużo prostsze, obróbka cyfrowa umożliwia manipulację barwami i "wzmocnienie" niewyraźnych fragmentów. Być może kiedyś będzie możliwe pozyskanie takich kopii akt sądu załozieckiego, na razie są one jednak poza naszym zasięgiem. Musimy pracować na dostępnych kopiach. Nie jest to łatwe, ale nie zamierzamy się poddawać.
Na początek historia zabójstwa w Załoźcach. Używając terminologii z naszych czasów - w maju 1691 roku nieletni Jędrzej Szydłowski, zatrudniony jako służący u pana Wacława Hryniewieckiego, ówczesnego administratora vel gubernatora dóbr załozieckich, zastrzelił z pistoletu żydowskiego krawca z Załoziec, Zelika. Śledztwo w sprawie tej śmierci prowadziła specjalna czteroosobowa komisja, złożona z duchownych obu obrządków oraz żołnierzy - oficera i towarzysza z dwóch polskich chorągwi pancernych, stacjonujących wówczas w Załoźcach. To szacowne grono przyjęło wytłumaczenia Szydłowskiego i uznało, że śmierć nastąpiła w wyniku nieszczęśliwego wypadku, wskutek nieostrożnego obchodzenia się z bronią. Wydaje się, że sprawca uniknął jakiejkolwiek kary, bo później nie ma już o nim żadnej wzmianki w aktach załozieckiego sądu.
[źródło: Akta sądu załozieckiego 1685-1696, manuskrypt w rękopisie bez karty tytułowej. Dla wygody naszych Czytelników - w tym zagranicznych, posługujących się translatorami - przepisaliśmy ten materiał używając współczesnej pisowni i ortografii.]
Anno Domini 1691 die 30 Maiy. (1)
Przed nami księdzem Chryzostomem Karskim Przeorem Załozieckim i ojcem Aleksandrem Zlotkowiczem Protopopą Załozieckim, Tomaszem Skorskim Porucznikiem na ten czas Choragwi Pancernej Jaśnie Wielmożnego Jego Mości Pana Wojewody Bełskiego (2), Stanisławem Jasieńskim Towarzyszem Chorągwi Pancernej Wielmożnego Jego Mości Pana Starosty Nowomiejskiego (3) za Affectacią (4) Ich Mościów P.P. Hryniewieckich agitowało (5) się Inquisitia (6) o Zabicie Zelika Żyda i Krawca Załozieckiego, który we dworku robił na górze JegoMość Panu Hryniewieckim z chłopcem swoim na Imię Piotrem Trzęmbaczykiem i w tym dworku nie było więcej tylko Żyd Zelik z pomienionym chłopcem Piotrem a chłopiec jeden mały Jego Mości P.[ana] Hryniewieckiego na Imię Jędrzey Szydłowski. Tylko tych trzech pomienionych Person (7) było w izbie gdzie pomienieni chłopcy wzięli gadkę o sukniach pańskich, potem przystąpili mową i do pistoletów, ten mały chłopiec Szydłowski chełpiąc się przed tym żydowskim chłopcem Piotrem pańskiemi pistoletami wyniesł z alkierza pistoleta w kapturkach, praesentował (8). Żyd robiąc u stołu ofuknął się na chłopca, aby sprzątnął. Pistoleta tę odniósł do alkierza, a po drugę którę na ścianie wisieli stąpiwszy na ławę zdjął pistolet i dmuchał w rurę a po tym podniósłszy kurek nie utrzymał kurku, nagle zakrzesał i Źyda siedzącego na robocie w głowę trafił i oraz na śmierć zabił, co sam ten chłopiec Szydłowski dobrowolnie przyznał, że to nie z umysłu uczynił, co my przesłuchawszy tej inquisitiey dla lepszej Verificatiey (9) rękami się własnemi podpisujemy.
Działo się w Załoźcach et Anno et die ut supra (10).
Ksiądz Chryzostom Karski Przeor Załoziecki
Alexander Zlotkiewicz Protopopa Załoziecki
Tomasz Skorski
Stanisław Jasięnsky
Przypisy - od administratorów strony "Olejów na Podolu"
(1) Anno Domini 1691 die 30 Maiy - łac. Roku Pańskiego 1691, dnia 30 maja
(2) Jana Kazimierza Zamoyskiego (ur. 1658, zm. 1692), wojewody bełskiego w latach 1689-1692
(3) Stanisława Łukasza Opalińskiego (ur. 1647, zm. 1704)
(4) Affectacia - łac. pragnienie, życzenia
(5) agitowało się - prowadziła się sprawa w sądzie
(6) Inquisitia - łac. śledztwo
(7) Person - osób
(8) praesentował - przedstawiał, pokazywał
(9) Verificatia - potwierdzenie, sprawdzenie
(10) et Anno et die ut supra - w roku i dniu jak wyżej
Skany oryginalnego dokumentu, kliknij żeby powiększyć
