MEDYCYNA W ZAŁOŹCACH

Stare, arystokratyczne rody miały swoje różne Białe Damy i inne, mniej lub bardziej przerażające zjawy. Ich ukazanie się żywym było zwykle zapowiedzią jakiegoś nieszczęścia, jak np. rychłej śmierci kogoś z krewnych. U naszych niezamożnych przodków na Kresach podobną rolę pełnił lekarz. Pojawiał się w ich chatach zazwyczaj tuż przed śmiercią któregoś z domowników.

Oczywiście byłoby krzywdzące twierdzenie, że dawni medycy tą śmierć wywoływali. Po prostu wzywano ich w ostatniej chwili, gdy już nie pomogły środki medycyny ludowej, czyli zielarstwo i magia, oraz miejscowi znachorzy. Zazwyczaj więc przybywali za późno.

Jak pisał doktor Stanisław Spittal z Załoziec:

"Gdy więc ojciec, matka, mąż, czy żona są już konający, wiezie się ich w ostatniej chwili do lekarza po to, by nikt nie powiedział potem, że nie doktorowali (żałowali pieniędzy na doktora). A skoro lekarz powiedział, że szkoda trudu, bo już zapóźno, nie żal już chorym umierać, a pozostałym nikt już nawet najmniejszego zarzutu nie uczyni."

"Toteż prawie każdy z chorych, gdy przybędzie do lekarza, zaraz na wstępie pyta się: Czy to aby choroba śmiertelna? Niech mnie pan dochtor ratuje! ale proszę otwarcie powiedzieć, co ze mną będzie, bo, jak trzeba umrzeć, to szkoda się tracić, bo nie ma skąd. I chociaż każdemu życie miłe - godzą się spokojnie z wolą niebios, bo raz matka rodziła i raz umrzeć się musi, - raz kozie śmierć, - ha trudno. "

I owi lekarze, towarzyszący naszym przodkom w ich ostatnich chwilach, pochodzili właśnie z Załoziec. To miasteczko leżało najbliżej Olejowa, Trościańca Wielkiego, Bzowicy czy Milna. Tutaj też szukano pomocy u lekarza czy w aptece. Nie dotyczyło to tylko akuszerek, które były we wszystkich wioskach. Jedynie osoby zamożniejsze - jak urzędnicy hrabiego Wodzickiego - sprowadzali czasem dyplomowane akuszerki z Załoziec, jak np. widoczna na naszej liście Anna Geller (lub np. ze Złoczowa - akuszerka Zofia Sobińska). Po obu tych kobietach pozostały ślady w księgach kościelnych.

W niniejszym artykule zestawiamy wszystkie nazwiska załozieckich lekarzy, medyków, aptekarzy i akuszerek, które udało się odnaleźć w dostępnych źródłach (patrz Literatura). Gdy pojawią się kolejne źródła, ta lista będzie uaktualniona.

Czytelnikom zwracamy uwagę na jedną ciekawą postać. Doktor Izydor Rager. Urodzony w roku 1838, zaczął praktykę jako chirurg w Załoźcach w czasach przed powstaniem styczniowym. I pracował tutaj co najmniej do 1927 roku (poza kilkuletnią przerwą w czasie I wojny światowej, gdy ewakuował się przed Moskalami do Wiednia). Więc jeszcze w wieku 89 (!!!) lat wciąż był czynny zawodowo. Niesamowity człowiek i zapewne żelaznego zdrowia. Miało z nim kontakt wiele pokoleń naszych przodków i zapewne wszyscy go znali. Szkoda, że na razie nie mamy więcej informacji o nim.

(uaktualnione luty 2014)

CZASY AUSTRIACKIE:

DOKTORZY MEDYCYNY:

1862-1866 Bienczewski Alexander
1877 Machnowski Wacław
1885 Rager Izydor (w latach 1862-1914 wymieniany jako chirurg w Załoźcach, patrz niżej)
1888 Bojański Maryan
1892-1894 Borysiewicz Wiktor
1896-1907 Landesberg Ch.
1900-1901 Żurakowski Jan
1906-1913 Landesberg Maurycy

CHIRURDZY:

1859-1874 Bardasch Fabian / Bardach Fabian (różne zapisy nazwiska)
1862-1914 Rager Izydor

Z "Księgi pamiątkowej i adresowa wygnańców wojennych":
Rager Izydor, Dr, lekarz, Załoźce
data opuszczenia miejsca zamieszkania: 9. VIII. 1914
wojenny adres: Wiedeń, XX. dzielnica, Bäuerlegasse nr 22, m. 15
rodzina złoźona z 5 osób

1859-1861 Müntzelles Lazar
1869-1872 Łucyk Jakob
1869-1870 Rosenbaum Leon
1876-1892 Bardasch Dawid
1872-1874 Krąpiec Mikołaj
(w schematyzmach 1869-70 i potem znów 1875-79 Mikołaj Krąpiec jest wymieniony jako chirurg w Toporowie)

AKUSZERKI

1859-1874 i 1883-1888 Geller Anna (w schematyzmie 1874 zapisana jako Golder Anna), w latach 1873-1882 odebrała także 4 porody w Trościańcu Wielkim
1859-1861 Matkowska Kunegunda
1859-1878 Schwamel Paulina
1862-1897 Bürger Scheindl / Bürger Scheindel (różne zapisy imienia)
1879-1882 Nessel Michalina
1879-1897 Rudolf Józefa
1882-1897 Müller Mindla / Müller Kindla (różne zapisy imienia)
1892-1897 Lenczewska Albina
1903-1905 Rudolf Józefa, akuszerka gminna
1907-1939 Bürger Nechane / Bürger Nechama (różne zapisy imienia), akuszerka gminna

APTEKI:

W Załoźcach istniała zawsze tylko jedna apteka. Kolejni właściciele i dzierżawcy, odnotowani w źródłach:
1861-1867 właściciel Lubinger Antoni, zm. zm. 27 stycznia 1867
1868-1890 właścicielka Lubinger, wdowa, imię nie podane
(przy czym zapiski przy obojgu Lubingerach wskazywały, że nie mieli uprawnień do prowadzenia apteki, byli tylko właścicielami; więc zgodnie z prawem właściwe prowadzenie apteki musieli powierzyć jakimś zawodowym farmaceutom)
1881-1909 właściciel Malkowski Bronisław
1911 właściciele spadkobiercy Malkowskiego Bronisława
1912-1913 dzierżawca Baczyński Franciszek

SZPITAL W ZAŁOŹCACH

W miasteczku istniał mały szpital, prowadzony przez Siostry Miłosierdzia. Występuje w c.k. schematyzmach galicyjskich z lat 1859-1912. Początkowo (lata 1859-1881) liczył 20 łóżek, później (lata 1882-1812) 24 łóżka.

Więcej informacji o tym szpitalu w artykule "Siostry Miłosierdzia z Załoziec"

ZAKŁAD KALEK W ZAŁOŹCACH

Schematyzmy z lat 1872-1909 odnotowują istnienie w Załoźcach "zakładu kalek" Jego statutowym celem było "utrzymanie kalek i dziadów wyznania obrządku łacińskiego". Więc było to coś w rodzaju przytułku / przytuliska dla niepełnosprawnych i ubogich. Zarządzał tym zakładem miejscowy rzymsko-katolicki proboszcz. Zachowały się informacje o majątku i rocznych przychodach załozieckiego zakładu kalek.

1872
Fundusz zakładowy 1095 złotych reńskich 51 centów.
Dochód z ubiegłego roku 54 złotych reńskich 87 centów waluty austriackiej.

1874-1877 identyczne zapisy
Fundusz zakładowy 1095 złotych reńskich 51 centów.
Dochód z ubiegłego roku 51 złotych reńskich 17 centów waluty austriackiej.

1878-1892 identyczne zapisy
Fundusz zakładowy 1090 złotych reńskich 15 centów.
Dochód z ubiegłego roku 57 złotych reńskich 62 centy waluty austriackiej.

1894
Fundusz zakładowy 1090 złotych reńskich 15 centów.
Dochód z ubiegłego roku 12 złotych reńskich 50 centów waluty austriackiej.

1896
Fundusz zakładowy 1090 złotych reńskich 15 centów.
Dochód z ubiegłego roku 32 złote reńskie 75 centów waluty austriackiej.

1897-1898 identyczne zapisy
Fundusz zakładowy 1090 złotych reńskich 15 centów.
Dochód z ubiegłego roku 33 złote reńskie 45 centów waluty austriackiej.

1899-1900 identyczne zapisy
Fundusz zakładowy 1090 złotych reńskich 15 centów.
Dochód z ubiegłego roku 38 złotych reńskich 72 centy waluty austriackiej.

1901
Fundusz zakładowy 2180 koron 30 halerzy.
Dochód z ubiegłego roku 72 korony 48 halerzy

1903-1904 identyczne zapisy
Fundusz zakładowy 2180 koron 40 halerzy.
Dochód z ubiegłego roku 115 koron 24 halerze

1905-1909 identyczne zapisy
Fundusz zakładowy 2180 koron 40 halerzy.
Dochód z ubiegłego roku 126 koron 50 halerzy.

W schematyzmach z lat 1911-1913 zakłady kalek już nie występują. Nie wiadomo więc, czy ta instytucja w Załoźcach istniała nadal do I wojny światowej.

II RZECZPOSPOLITA:

LEKARZE

1862-1928 Rager Izydor, ur. 1838, dyplom 1860
1930-1938 Buchsbaum Juda, ur. 1889, dyplom 1927, lekarz ogólny.
1928-1938 Horn Jan Jakób, ur. 1883, dyplom 1913, lekarz ogólny.
1924-1938 Schorr Otto, ur. 1894, dyplom 1920, lekarz ogólny (w r. 1936 pełnił funkcję lekarza okręgowego)
W roku 1938 posiadał samochód osobowy marki Polski Fiat o numerze rejestracyjnym TR. 9083 [Dziennik Urzędowy Województwa Tarnopolskiego Nr. 3 z 3 marca 1938].

"Lekarz Żyd inteligentny i dobry medyk Schorr wiosną wykonywał po wsiach w szkole szczepienia ochronne przeciw ospie i przyjeżdżał samochodem." Wspomnienia Jana Bary, nauczyciela w Hnidawie w latach 1928-1939.

1936-1939 Spittal Stanisław, ur. 1891, dyplom 1921, lekarz ogólny.
(w r. 1924 Stanisław Spittal był jeszcze lekarzem we Lwowie, adres Klonowicza 16)

1938 Klufas Wsewołod, ur. 1906, dyplom 1932

DENTYŚCI:

1930 Schorr Otto dr.
(zapewne możnas przyjąć lata jak wyżej, czyli 1928-1938, jednak tylko dla roku 1930 mamy potwierdzenie w źródłach, że był praktykował również jako dentysta)

TECHNICY DENTYSTYCZNI:

1939 Nasbaum Pinkus, ur. 1902, uprawnienia w r. 1931, samodzielny

FELCZERZY:

1926-30 Bürger J.

FARMACEUCI:

1926-1941 Baczyński Franciszek, ur. 1872, dyplom 1894, magister, zmarł w roku 1941
1939 Pytlik Mieczysław, ur. 1909, dyplom 1936, magister

AKUSZERKI / POŁOŻNE:

1907-1939 Bürger Nechane / Berger Nechama (różne zapisy nazwiska), ur. 1882, uprawnienia w r. 1913
1926-1939 Bürger Beila / Berger Rywka Beila, ur. 1877, uprawnienia w r. 1901

1928-1939 Kotowicz Zofia, ur. 1893, uprawnienia w r. 1923

1939 Bürger Sara / Berger Sara, ur. 1914, uprawnienia w r. 1938

APTEKI

1924-1936 Apteka publiczna realna, Baczyńska Róża.
w r. 1936 zarządcą był Pfau Izydor.

Różne dodatkowe informacje:

1936
Załoźce należały do Ubezpieczalni Społecznej w Złoczowie, Funkcję lekarza domowego w Załoźcach pełnił doktor Otto Schorr. Ubezpieczonych było 200 osób.

1939
W Załoźcach istniał ośrodek zdrowia - przychodnia przeciwgruźlicza i przeciwjaglicza.

LITERATURA:

1926 - Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1926/27. Warszawa 1926. Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej sp. z o.o.

1928 - Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1928. Warszawa 1928. Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej sp. z o.o.

1930 - Księga adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa 1930. Warszawa 1930. Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej sp. z o.o.

1924 - Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (Generalnej Dyrekcji Służby Zdrowia). Warszawa 1924/25.

1931 - Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej, lekarzy-dentystów, dyplomowanych farmaceutów oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej w opracowaniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (Generalnej Dyrekcji Służby Zdrowia). Warszawa 1931.

1936 - Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok. Opracował: Dr. Stanisław Konopka. Rok wydawnictwa II. Warszawa 1936. Biuro Propagandy Medycyny Polskiej przy Naczelnej Izbie Lekarskiej.

1938 - Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1936 rok. Urzędowy spis lekarzy. Stan rozmieszczenia lekarzy z dnia 15 maja 1938 r. Rok wydawnictwa III. Warszawa 1938. Naczelna Izba Lekarska.

1939 - Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy: aptek, szpitali, ubezpieczalni społecznych, ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny. Cz.VI Położne. Samorz. Instytut Wydawniczy. Warszawa 1939.

oraz c.k. schematyzmy galicyjskie:

Handbuch des Lemberger Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1859. Lemberg, aus der k. k. galiz. Aerarial-Staats-Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1861. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial-Staats-Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1862. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial-Staats-Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1863. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial - Staats - Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1864. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial - Staats - Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1865. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial - Staats - Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1866. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial-Staats-Druckerei.

Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1868. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial-Staats-Druckerei.

Galizisches Provinzial-Handbuch für das Jahr 1869. Lemberg. Aus der k. k. galiz. Aerarial-Staats-Druckerei.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1870. Lwów. Z c. k. galicyjskiej drukarni rządowej. 1870.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1871. Lwów. Z drukarni E. Winiarza. 1871.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1872. Lwów. Z drukarni E. Winiarza. 1872.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1873. Lwów. Z drukarni E. Winiarza. 1873.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1875. Lwów. Z drukarni A. J. O. Rogosza. 1875.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1876. Lwów. Z drukarni A. J. O. Rogosza. 1876.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1877. Lwów. Z drukarni A. J. O. Rogosza. 1877.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1878. Lwów. Z drukarni A. J. O. Rogosza. 1878.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1879. Lwów. Z drukarni "Dziennika Polskiego". 1879.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1880. Lwów. Z drukarni "Dziennika Polskiego". 1880.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1881. Lwów. Nakładem galic. c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego. 1881.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1882. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego. 1882.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1883. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego. 1883.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1884. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego. 1884.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1885. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. 1885.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1886. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego (Zarządca Wł. J. Weber). 1886.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1887. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego (Zarządca Wł. J. Weber). 1887.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1888. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego (Zarządca Wł. J. Weber). 1888.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1892. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego (Zarządca Wł. J. Weber). 1892.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1894. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego (Zarządca Wł. J. Weber). 1894.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1896. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego (Zarządca Wł. J. Weber). 1896.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1897. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca Wł. J. Weber. 1897.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1898. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca Wł. J. Weber. 1898.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1899. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca Wł. J. Weber. 1899.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1900. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca Wł. J. Weber. 1900.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1901. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca Wł. J. Weber. 1901.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1903. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca Wł. J. Weber. 1903.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1904. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1904.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1905. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1905.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1906. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1906.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1907. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1907.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1908. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1908.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1909. Lwów. Nakładem c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1909.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1911. Lwów. Nakładem Prezydyum c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1911.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1912. Lwów. Nakładem Prezydyum c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1912.

Szematyzm królestwa Galicyi i Lodomeryi z wielkiem księstwem krakowskiem na rok 1913. Lwów. Nakładem Prezydyum c. k. Namiestnictwa. Z drukarni Władysława Łozińskiego - Zarządca J. Niedopad. 1913.