Pisanki
Dodane przez Remek dnia Kwietnia 19 2014 18:44:53
[źródło: Gazeta Lwowska. Rok 97. Nr. 74. Niedziela, 31 Marca 1907. Zachowano oryginalną pisownię.]


Pisanki.


Nad sprawą malowania jaj wielkanocnych zastanawiali się uczeni już w wieku XVII., jak świadczą dzieła całe, traktujące o jajkach wielkanocnych, wydane w latach 1682 i 1705 w Heidelbergu i Frankfurcie nad Odrą. Wcześniejsze ślady o jajach malowanych znajdują się w dziełach uczonych rzymskich, Juwenala, Owidyusza i Pliniusza.

Lud polski utrzymuje, że kamienie, którymi ukamienowano św. Szczepana, zmieniły się w pisanki. Inna legenda głosi, że gdy prowadzono Jezusa na śmierć, pewien ubogi, niosący na sprzedaż kilka jajek do miasta, postawił koszyk i pomagał krzyż dźwigać Zbawicielowi, a gdy powrócił do koszyka, ujrzał, że jajka przemieniły się w kraszanki i pisanki.

Nazwy jaj wielkanocnych zależą od sposobu, w jaki jaja zostały pomalowane. Ufarbowane na jeden kolor, czy to przez gotowanie, czy przez moczenie w pewnym barwniku, noszą nazwę malowanek, kraszanek lub byczków. Jeżeli na tem jednostajnem tle wyskrobany jest (za pomocą ostrego narzędzia) deseń, to jajko nazywają skrobanką lub rysowanką. Wreszcie, gdy jajko zdobi różnokolorowy deseń, przez pokrycie woskiem pewnych jego części, a następnie gotowanie w barwnikach, to zowią je pisanką, a sposób malowania - pisaniem. Jest jeszcze jeden sposób przyozdobiania jaj, rzadziej używany przez nalepianie w deseń "duszy" z bzu lub sitowia i wyklejanie papierkami, złotkiem i gałgankami.

Barwniki otrzymuje lud zwykle z roślin. Na kolor żółty gotują jaja w łupinach cebuli, w odwarze z kory dzikiej jabłoni, lub w pączkach kwiatu knici błotnej (Caltha palustris); na brunatny w brazylii, lub w wodzie wziętej z wydrążenia pnia dębowego; na fioletowy w listkach kwiatu ciemnej malwy (Altaca rosca); na zielony - w kotkach osiki z ałunem, w listkach jemioły lub żyta młodego; na pomarańczowy - w krokusie (Carthamus tinctorius); na czarny - w korze z olchy i młodych liści klonu czarnego (Acer tabaricum); na czerwony - w odwarze robaczków "czerwcem" (Carmia) zwanych.

Pisaniem zajmują się w czasie przedświątecznym dziewczęta, czasem młode mężatki, rzadko chłopcy. Do "pisania" t. j. nakładania wosku na jaja, służy szpilka, słomka, igła ze złamanem uszkiem, lub narzędzie zwane "pisakiem" albo "kwaczykiem'', zrobione z małego patyczka rozłupanego na końcu, gdzie osadzona jest cieniutka rurka blaszana, cienki pieniążek lub koniec sznurowadła. Sposób i technika malowania pisanek, są bardzo rozmaite i świadczą nieraz o niepoślednim zmyśle wiejskich malarek. A są między niemi i mistrzynie, zażywające ustalonej sławy w okolicy. W ich ręku "pisanie" idzie tak zręcznie i szybko, że uwierzyć trudno, jeżeli się tego nie widziało.